İnekler genelde 2  ile 2,5 yaşında erişkin hale gelirler. Buzağılayabilmesi için ise 2,5 – 3 yaş aralığı uygun görülür..

Erişkin bir inek ortalama 500kg civarındadır ve iyi bakılırsa  25- 30 yaşına kadar yaşayabilir..

İneğe yeni doğduğunda buzağı, daha sonra düve ve doğum yaptıktan sonra da inek denmektedir. Erkeklerine ise iki yaş üstü kısırlaştırılmışa öküz, iki yaş üstü kısır olmayana boğa, 2 yaşına gelmemiş erkek danaya da tosun  denir. Bazı özellikleri ırklara göre değişiklik gösterse de, genel olarak tüm ırkların yapısı hemen hemen aynıdır.

Süt, yoğurt, peynir, tereyağı, ekşi krema gibi süt ürünleri – sonsuzdur. İnsan beslenmesinde büyük bir yer tutan bu ürünler, sığırlar sayesinde sofralarımızda yerini almaktadır. Süt inekleri sadece süt için kullanılmaz, aynı zamanda karkastan nispeten küçük et verimine rağmen, sıklıkla et üretimi için de yetiştirilirler .

Günümüz dünyasında ciddi bir protein kaynağıdır. Kişilerin ve kurumlarında ekonomisinde önemli yer tutar. Doğru tercihler yapılmadığı zaman zararlar oluşacaktır. Bu durum maddi ve manevi kayıpları da beraberinde getirecektir.

Bir inek buzağıladıktan sonra, sütten kesilene kadar verdiği süte göre, yıllık süt miktarı onun verimli olup olmadığını belirler. Yerli melez süt ineklerde bu miktar, 8000- 9000kg süt civarındadır. Alınan süt miktarını arttırmak için ülkemizde genelde Holstein cinsi inekler tercih edilir, bu cins ineklerden yıllık 15000 kg-25000 kg civarında süt alınabilmektedir.

Ülkeler Süt için geliştirdikleri yerli inekleri veya melezleri veya kültür ırkı denilen ırkları kullanır.

Ülkemizde de genelde Kültür Irkları kullanılmaktadır.

Bu yazımızda coğrafyamızda olan veya ülkemize yakın olan ,aynı zamanda bulunduğumuz ülke şartlarına uyabilecek süt ineklerini hakkında genel bilgiler vereceğiz.

Bazı Süt Sığırı Cinsleri  ve Özellikleri

Süt sığırları ve et sığırları tek bir türe aittir, ancak aralarındaki farklar önemlidir. Verimlilikleri, dış cephenin görüntüsü, farklı fizyolojik özellikleri  ve yapısal  özellikleri yönünden  birbirlerinden ayrılmaktadırlar.

bir inek vücudunun diyagramı

 

Süt sığırlarının Genel Özellikleri

Tabanı arkada olan bir üçgen şeklinde uzun bir  gövde vardır. Bu, ineğe üstten veya yandan bakıldığında belirgindir.

Zayıf kaslı yalın vücut tipi.

Uzun, esnek boyun (genellikle deri kıvrımları vardır ).

İneğin gerisi düzdür.

ince kemik yapısına sahiptir.

Yüksek ayakları vardır.

Ve bu ineğin  en çarpıcı özelliği ise iri meme başları ve damarları belirgin olan büyük bir memeye sahip olmasıdır..

Süt yönüne göre inekler;  sakin ve dengeli , ve kızgın huzursuz karakterlere  sahiptirler.

Ahır, mera ve karışık içerik için uyarlanmış sığırlar vardır. Sindirim sistemi, kardiyovasküler ve solunum sistemleri iyi gelişmiştir.

Büyük miktarda süt elde etmek için bir ineğin besin, vitamin ve mineral sağlayan dengeli bir beslenmeye ihtiyacı vardır. Dengeli beslenmeyen sığır yeterli süt verimi sağlayamayacağı gibi birçok hastalığı da beraberinde getirecektir.

5-6 buzağılamadan sonra süt ineğinin verimi maksimuma ulaşır . İlk laktasyonda ( bir yıllık süt verim dönemi)  inek ırklarına bağlı olarak verim, sığır sürülerinde kaydedilen ortalama süt veriminin yaklaşık %60’ı kadardır.

Süt ineğinde laktasyonda ( bir dönemde) hedef 10 tonu geçmektir) 

1. AYRSHİRE SIĞIR IRKI (DUNLOP SIĞIRI)

Ayrshire cinsinin kökeni İskoçya’dır. Ayrshire ineği, süt verimi, kalitesi ve yararlı süt bileşimi açısından süt sığırcılığı ırkları arasında bir liderdir. Bakım ve beslenmede kaprisli değildir. Soğuk iklimlere  iyi uyum sağlar, sorunsuz buzağılama yapar ve güçlü bir bağışıklığa sahiptir.

Sığır, zorlu iklim koşullarına mükemmel şekilde geliştirilmiştir. Mevsimsel süt verimi değil genel olarak sütlü hayvandır.

8-10  ton  yıllık süt verir. Ortalama sağlıklı besiyle 9 bin lt verir. Bu miktarı çoğaltmak yeiştirinin elindedir. Günlük 25- 35 lt.civarı ortalama süt verir.

Sütteki  protein içeriği% 3.44, yağ  ise -% 4.28. civarıdır.

Güney Afrika’da yapılan bir çalışmada, mağazaya gelenlere sütler ikram edilir. Birçok farklı sütün içildiği araştırmada, katılımcıların % 70 i bu ineğin sütünün tadını diğerlerinden iyi bulmuştur. Taze süt satanların tercihi olan bir inektir.

Yetişkin üretken dişilerin ağırlığı 550-600 kg. civarındadır. Erkeklerin ağırlığı 800-950 kg arası değişir. Bu rakamlar besi durumuna göre değişebilmektedir.

2. HOLSTEIN (FRIESIAN – SİYAH&BEYAZ ALACA)

Anavatanı Hollanda`nın Frizya bölgesidir. Almanya`da bulunan Holstein eyaleti bu ırka ismini vermiştir. ( Hollanda eskiden Almanya’nın eyaletiydi. )Siyah- Beyaz alacalar sütçü yönde ıslah edilmiş  sığırlardır. Hollanda’da yer alan Holstein ırklarının tipleri etçi bir yapı göstermektedir. Fakat Amerika’da ki tipleri daha çok sütçü yapıya sahiptir.   Boyu bütün sütçü ırklara nazaran daha uzundur. Sağlam bir kemik yapısı vardır. Bu ineklerinde, memeler büyük, yumuşak ve iyi şekillenmiştir

Avrupa’da süt ineklerinde azalma olmasından dolayı Holstein inekleri, et ırkı boğalarla tohumlanmaktadır. (Belçika Mavisi, Charolais) Böylece et özelliği çok yüksek boğalar elde edilmektedir.

Irkın soğuk şartlara dayanıklılığı iyi, sıcak iklimlere dayanıklılığı  kötüdür.

Holstein ineklerinin canlı ağırlığı yaklaşık 650-800 kg’dır. Boğaları ise 1000- 1200 kg canlı ağırlığa ulaşabilir. 7000-11000 kg süt verebilir. Laktasyonda (305 gün) ortalama süt verimi ise  8.000 kg’dır. Yağ oranları %3,5-4 ‘tür. Protein oranı ise ortalama3,7 civarıdır. En verimli zamanları ilk 6 yıldır.

Laktasyon başına inek Ortalama günlük 26 litre civarı verir, biraz ilgi alaka ve düzgün rasyon ile 32 litre civarı yakalamak gayet mümkündür. Verimli bir soy ve modern yöntemlerle 40 litre civarı yakalamak zor değil, ülkemizde bile bu değerleri yakalayanlar vardır.

İyi besiye çekildiğinde ise günlük olarak 1800 gram ile 2000 gram arasında kilo aldığı gözlemlenmektedir. İsrail’de ortalama 10 tondan  fazla süt verimi alırlar. Ülkemizde genel olarak çiftlik sistemlerinde süt amaçlı üretilen beslenen bir türdür.

Holstein dünyada yaygın olarak bilinir. Sığırlar arasında üretkenlik bakımından farklılık gösteren birkaç hayvan türü vardır.

Tüm ülkelerde performansları birbirine yakınken beslenme ve şartlar bunu değiştirebilmektedir. Bu durum bir sebebi de ıslah ederken iklimsel faktörlerin ve genetik faktörlerin etkisidir. Bunlar, kas yapısını ve süt üretimini etkileyecektir.

3. SIMMENTAL (FLECKVIEH / ABONDANCE / PESETA ROSA)

Anavatanı İsviçre olmakla beraber daha çok Avusturya ve Almanya’da yetiştirilmektedir. Dünyada ve ülkemizde süt inekçiliği sayısı bakımından Simental inek, ikinci sırada bulunmaktadır. Süt amaçlı Holstein inekler, sayı bakımından birinci sıradadır. Kombine sığır ırkı olma özelliği taşıyan Simental hayvanlar eti ve sütü için yetiştirilmektedir.

Simental hayvanlar görünüm olarak albenisi olan sığır ırklarındandır. Baş tipik olarak beyazdır. Beden kırmızı beyaz alaca ve kırmızı lekeler farklıdır ayrıca sarı alaca renkleri ile ayrı bir görüntüye sahiptir. Bu yönü ile sığır yetiştiricilerinin hep ilgisini çekmiştir.

Simental hayvanlar besi içinde aranılan sığır ırklarındandır.. Besiye alınan simental danalar günlük canlı ağırlık artışı yaklaşık 1100 ile 1300 gr olmaktadır. Ülkemizin çevre ve iklim şartlarına çok iyi uyum sağlarlar. Hastalıklara karşı başka ırklara göre daha dayanıklıdırlar. Bütün bölgelerimizde yetiştirilebilir durumdadır. Çoğunluk melezdir.

Simental inekler süt verim yönü ile incelenecek olursa, laktasyon süresi yaklaşık 300 gündür. Bir laktasyon döneminde ülkemiz bakım şartlarında ortalama inek süt verimi 6000- 6500 lt  olmaktadır. Ortalaması 15- 25 Litre günlük süt  verebilmektedir. Yağ oranı %4.1, protein oranı ise %3,50 seviyelerindedir.

Uzun ömür ve yüksek kaliteli döl verimi, kombine olması, sağlık problemlerinin az olması ve her iklime çok çabuk ayak uydurması  tercih nedenidir.  Simental cinsi büyükbaş hayvanların süt ve yağ oranı hiçte hafife alınmayacak kadar çoktur. Renk sarı-beyaz veya kırmızı-beyaz alacadır.

Annelik içgüdüsü yüksek olan simentallerin; canlı ağırlığı: Erkek: 1100 – 1400 kg ; Dişi: 600 – 900 kg civarıdır. Canlı ağırlık artışı: 1350 – 1600 gr/gün ,Et randımanı: %58-62 civarındadır.

4, JERSEY

Jersey sığırları, süt kalitesi bakımından Dünya’nın en ünlü ineklerinden biridir. Anavatanı olan İngiltere ve Fransa arasındaki Jersey Adasıdır.  Ülkemize ilk kez 1958 yılında Amerika’dan Samsun’a getirilmiş ve Karadeniz Bölgesi, Jersey yetiştirme alanı olarak belirlenmiştir. Jersey inekleri çağlardan beri beslenen sütçü bir sığır ırkıdır.

Jerseylerin rengi açık kahverengiden siyaha kadar değişir. En yaygın rengi geyik rengidir. Burunlarının etrafında beyaz bir halka bulunması ve gözlerinin dışarı çıkık olması bu ırkın karakteristiğidir.

Sütçü sığır ırklarının en küçük yapılısıdır. Jerseyler yemi, en ekonomik şekilde süte çevirirler. Orta kaliteli çayırları, diğer sütçü ırklardan daha iyi değerlendirirler.

Sütü en fazla olan sığırlar arasında Jersey ırkı öne çıkmaktadır. Verim, yüksek verimli inek ırklarıyla karşılaştırıldığında da küçüktür – Yıllık 5 ton civarı süt verir. Günlük ortalama 12- 20 lt süt verir. Ancak yağ içeriği %6-8, bu rakam genellikle  %7’yekadar çıkar. Bu nedenle, sığır sütü sarımsıdır ve iyi işaretlenmiş yağ kürecikleri vardır

Holstein inek sütünün yağ oranını yükseltmek için, çiftliklerde ikinci bir süt ırkı olarak Jersey inekleri beslenmektedir. Holstein ve Jersey inek sütü karıştırılarak mandıralara satılmaktadır ya da Holstein ineklere, Jersey boğa sperması suni tohumlaması yapılarak Holstein’ların sütündeki yağ oranları yükseltilmektedir. Süt protein miktarı ise,%5-6 civarıdır.

Tam bir mera hayvanıdır. Buzağılama kolaylığı ve yüksek döl verimi ön plandadır. Sıcak iklimlere adaptasyonu yüksektir. Mastitis ve ayak hastalıklarına dayanıklıdır. Her türlü arazi koşullarında kolayca beslenebilir. Jersey ırkının dışkı oranı Holstein ırkına göre %50 daha azdır. Jersey ırkı inekler diğer ırklara göre %32 daha az su, %11 daha az mera-araziyle idare edilebilir.

. Süt inekleri orta büyüklüktedir: yetişkin dişinin ağırlığı 360-500 kg ve erkek 500-800 kg’dır

Birçok ülkede ve özellikle eski Sovyetler Birliği’nde Jersey boğaları , yerel ineklerden elde edilen süt ürünlerinin yağ içeriğini arttırmada kullanılmıştır ve kullanılmaktadır.

5. SWEDISH RED (SRB – İSVEÇ KIRMIZISI)

Anavatanı İsveç’tir. Avrupada yerli ırkların (Ayrshire ve Shorthorn) melezlenmesi sonucu oluşmuştur. Viking kırmızısı grubunda yer alır. 1920’li yıllarda kayıt altına alınmış ve popülaritesi artmıştır.

Sütçü bir ırktır.  Besi durumu da sütçü ırklara göre oldukça iyidir. Süt ırklarında en kolay doğum yapabilen ırktır. İdeal doğum kolaylığına sahiptir. Holstein’e rakip tek sütçü kırmızı inektir. Günümüzde dünyasında bir çok ülkede saf ya da melezleme yetiştirilmektedir.

Rengi kızıldır. Genellikle karın altında ya da arka bacak kısımlarında beyazlıklar görülür. Boynuzsuzdur. Annelik iç güdüsü iyidir. Soğuklara dayanıklıdır. Mastitise karşı dirençlidir.

Ortalama canlı ağırlık dişilerde 550 kg’dır. Erkekler 600-900 kg civarıdır. Ortalama süt verimi 8.730 kg yıllık. Günlük 20-35 lt.

Yağ oranı %3,5; protein ise,4.3 civarı.

6.BROWN SWISS (MONTOFON – İSVİÇRE ESMERİ )

İsviçre’nin Alp dağlarına ait bir ırktır. Dünya’nın ikinci büyük süt ırklarından biridir. 1860 yıllarında Pinzgauer ırkı ile melezleştirilmiştir. Bunun belirtileri esmer ırkın rengi kahverengi olsa da, ışık yansımalarında sönük siyah gibi görünür.

Hiçbir sütçü sığır ırkı art arda şampiyonluğu elinde tutmamıştır. Ama bu inek  1996 yılında en iyi meme yapılı inek seçilmiştir.

Güçlü kas yapısına sahiptir. Sıcak ve soğuğa dayanıklıdır. Adaptasyon yeteneği yüksektir. Canlı ağırlık erkeklerde, 700- 900 kg; dişilerde ise 600 kg civarıdır. Süt verimi yıllık 9000 lt. Besiye göre artabilmektedir Ortalama; yağ oranı : %4 ve protein oranı : % 3,5’dir.

7. KIRMIZI BOZKIR İNEĞİ

Kırmızı bozkır cinsi ineklerin iki yüz yılı aşkın üreme geçmişi vardır. Ukrayna bozkırlarının inekleriydi. 20 yy’da , Danimarkalı ve Ukrayna üreticileri  melezleme kullanılarak bu sığır cinsinin özellikleri geliştirildi. Kırmızı bozkır, kurak iklime mükemmel şekilde uyarlanmıştır, az bakım ile yetiştirilebilen ineklerdir. Coğrafyamızın çevresinde de çokça yetiştirilmektedir. Ülkemiz şartlarına uygun olduğu ifade edilmektedir.

Süt sığırlarına ait olmalarına rağmen, eti lezzetlidir. Bir inek tipik olarak 470-520 kg ağırlığındadır. Boğalar 900 kg’a kadar et verir.  İyi beslenmeyle, %3.9 protein ortalamasına , yağ ortalaması ise %4 ,2 dir. Bu  inek  4-6  ton civarı doğal şartlarda süt verir .

Bu Kırmızı Cins, kurak bozkır bölgelerinde yetiştirilir. Tüm inekler kırmızıdır, bazen göğüs veya boyun beyaz lekelerle işaretlenmiştir.

8. KHOLMOGORSKAYA

Bu, Rus süt sığırı ırklarından biridir. Rus yerli ırk, ulusal seleksiyon çabalarıyla oluşmuştur. XVI yüzyıldan beri, üç ana süt ineği türü,  siyah, beyaz ve siyah-beyaz olarak renklere sahip olan bu hayvan,  Kholmogory olarak adlandırılmıştır

On sekizinci yüzyılda Hollandalı ineklerle ilk melezleme çalışmaları yapıldı. Ancak hava ve iklimdeki oldukça şiddetli değişiklikler nedeniyle başarı getirmemiştir.. Bu nedenle, on dokuzuncu yüzyılda Hollanda ve Holstein sığırlarıyla melezlemeye devam ettiler. Daha sonra cins, Hollandalı Friesian ineklerinin bir popülasyonunun gen havuzunu periyodik olarak geliştirdi. Ve sonunda bu inek ortaya çıktı.

Kholmogory cinsi, güçlü kemiklere, derin göğüse ve geniş, hafifçe kalkık kıçlara sahip uzun, orantılı vücuta sahip sütçü bir ırktır

İnekler 590 kg’a, boğalar – 1000 kg’a ulaşır. Yılda yaklaşık 4-5 ton süt verir., ortalama yağ içeriği yüzde 3,6- protein ise 3,7’dir.

9. RUS SİYAH-BEYAZ CİNSİ

Yirminci yüzyılın ortalarında ortaya çıkan oldukça genç süt inek ırkı, Sovyetler Birliği’nin üreme çiftliklerinde Ostrinsky ve Hollanda inekleriyle melezlenerek oluşturuldu. Cinsin ayırt edici bir özelliği, lezzetli sığır eti olmasıdır.

İneklerin canlı ağırlığı 650 kg’a kadar, boğalar – 1000 kg’a kadar, iyi yetiştirmede rakam yükselir. Süt verimi ise 6-8 tondur (yıllık), günlük 20- 25 lt civarı, süt yağı, % 3,7– protein 3,9 civarıdır.

İnekler, uzun kafa, oldukça kısa boyun, gri boynuz ile ayırt edilir. Memeler eşit olmayan loblu, Kupa şeklinde, arkadaki meme uçları birbirine yakın konumlanmıştır.

10. YAROSLAVL CİNSİ

Hafif köşeli Yaroslavl inekleri ortalama vücut büyüklüğüne ve süt yapısına sahiptir: vücut uzamış, ince kemikler, kısa bacaklar. Vücut, “noktaları” (gözleri vurgulayan işaretler), kuyruğun ucunu, alt bacakları ve mideyi işaretleyen karakteristik beyaz noktalarla buluşur. Kafa da genellikle beyazdır.

Yerli cins, XIX yüzyılda yetiştirildi, 1924’te tescil edildi . Holstein inekleriyle melezlenmiştir.

Orta boy inek – 450-550 kg aralığında. Boğalar arasında, ortalama ağırlık 700-950 kg olmasına rağmen, 1,2 tona kadar olanlarda vardır. Genelde sığırr eti üretiminde kullanılan Yaroslavl cinsi , etinin kabul edilebilir bir tadı vardır. Buzağıları hızla büyür.

Sığırlar yıllık   4 ton süt verir. Yoğun besleme ve iyi safkan materyal altında verimi yılda 6 tona çıkarır. İneklerden bazıları yılda 11.59 ton süt verme rekoru göstermişlerdir.. Dikkat edilmesi gereken nokta bunlar genelde mera bakım sistemlerinde elde edilen sütlerdir  Süt ürünlerinde yüksek oranda yağ bulunduğuna dikkat edilmelidir, %4,5 aralığında sabitlenmiştir. Protein %3,7 civarındadır.

 

Süt ırklarının verimliliklerinin karşılaştırılması

İneğin Cinsi

Yıllık Süt Ort.

Günlük Süt Ort.

Protein Ort.%

Yağ Ort.%

Dişi Ort. Ağırlığı

Erkek Ort Ağırlığı

AYRSHİRE	9000 lt	25-30 lt	% 3,44	%4,28	500-600 kg	800-950
HOLSTEIN	8000 lt	20-35 lt	%3,70	%3,50	600-800 kg	1000-1200
SIMMENTAL	6000 lt	15-25 lt	%3,50	%4,10	600-900 kg	1100-1400
JERSEY	5000 lt	12-20 lt	%5,60	%6,90	350-500 kg	500-800
SWEDISH RED	8000 lt	20-35 lt	%3,5	%4,40	500-600 kg	600-900
MONTOFON	9000 lt	25-35 lt	%3,5	%4,02	550-650 kg	700-900
KIRMIZI BOZKIR	5000 lt	15-20 lt	%3,9	%4,20	450-550 kg	500-900
KHOLMOGORSKAYA	4-5000 lt	12-18 lt	%3,7	%3,60	500-600 kg	800-1000
SİYAH-BEYAZ	7000 lt	20-25 lt	%3,7	%3,90	550-650 kg	800-1000
YAROSLAVL	4000 lt	10-15 lt	%3,7	%4,50	450-550 kg	700-1200

Tüm ırkların süt ineklerinin avantajları vardır ve elbette dezavantajları vardır. Örneğin, ülkeler kendi iklimlerine uyabilecek melezlemeleri yapmaktadırlar. Bu durum et ve süt kalitesini ve hayvanın uyum durumunu etkilemektedir.

Bir ülkede iyi verim veren safkan sığır başka ülkede çok düşük verim verebilmektedir. Safkan olduğu ülke iklim ve yiyeceklerini çiftliklerde sağlamaya çalışsalar da maliyeti artırdığından verim ortalaması -gider çok olduğu için- düşmektedir.

laktasyon ( 1 yıllık sağım süresi) süresi ve dolayısıyla günlük ortalama süt verimi,  barınma , iklim şartları, davranma ve besleme koşullarına bağlı olduğu da unutulmamalıdır. Genetik yatkınlığın bu parametreler üzerinde çok da önemli bir etkisi yoktur, hepsi fizyolojik özelliklere sahiptir. Yıllık sağım inekten ineğe değişebilmektedir.( 280-310 gün)

Son yıllarda sığır sayısının giderek azalmasına rağmen, süt sığırcılığı en karlılardan biri olmaya devam etmektedir. Ev için veya çiftlikler için inekleri seçerek ve uygun bakımı sağlayarak, yüksek  kaliteli yağlı ve sütlü peynirler ve süt ürünleri yapılabilir.