Fidan Aşılama Nedir? Nasıl ve Neden Yapılır?
Genel olarak aşılama, meyvesini üretmek istediğimiz ağaçtan bir dal kesilerek ( aşı kalemi) ya da bir filizin, aşı yapılacak anaç ağaca yerleştirilerek oraya kaynaşmasını ve büyümesini sağlamaktır. Aşılama, meyve ve süs ağaçlarının çoğaltılması amacıyla dünyanın her yerinde kullanılan bir yöntemdir. Tarih boyunca aşılama yapılmıştır. Modern zamanlarda da teknik alet ve ekipmanları gelişmiştir.
Aşılamada kendi türü ile aşılanması ahlaki ve meyve verimi için önemlidir. Bununla birlikte aynı cinse ait farklı türlerle de aşılama yapmak mümkündür. Bir elma ağacına farklı elma türleri aşılanabilir. Çam ağaçlarında için ise hatırlanması gereken kural iğne sayısına göre aşılama yapmaktır. 4 iğneli 4 iğneliye gibi…
Aşılama iki ağaç tek bir yapı oluşturmak için damar sistemlerini iletişim kurmaya ve birleştirmeye çalışır. DNA değişimi yapılmaz sadece sağlıklı bir bağlantı için benzer hücrelerin olması gerekir. Anaç ağaç ile kalem veya göz, hücresel veya kimyasal uyumsuzluklar nedeniyle iletişim kuramadığı zaman dokular birleşmez ve aşı başarısız olur.
Aşılama Neden Yapılır?
Aşılamanın yapılmasının en büyük amacı, büyük meyve veya bol çiçek verimi gibi bir ağacın en iyi özelliklerinin sonraki zamanlara aktarılmasını sağlamaktır. Bazen hastalıklardan korunmak, olumsuz hava şartlarında ürün yetiştirmek içinde aşılama yapılır. Aşılama teknikleri kolaydır. Onun için sayıca azalan veya verimce düşen ağaçların veya bitkilerin çoğaltılması sağlanır. Bu yöntemle ağaçların ve bitkilerin çeşitleri arttırılabilir. Bazı bodur ve verimsiz ağaçlar anaç ağaç olarak faydalanılabilir.
Meyve ağaçlarını tohumdan üreterek meyve elde etmek çok uzun zaman alır. Aşılama ile çok kısa sürede meyve elde etmek mümkündür. Örneğin, tohumdan yetiştirilen bir avokado ağacı 6 ila 10 yıl arasında veya daha fazla sürede meyve verirken, aşılı bir avokado ağacı 3 ila 4 yıl içinde meyve üretebilir. Yine cevizden elde edilen fidanla 10 yılda ürün oluşurken aşılamayla kısa zamanda ürün elde edilebilir
Aşılama ile bir ağacın normalde yetişemediği topraklarda yetişmesi sağlanabilir.
Doğal olarak bir ağacı büyüyemeyeceği bir yere dikiyorsak kısa bir ömre sahip olur. Ama o ağacı orada yetişen uygun bir anaç ağaç kullanarak aşılarsanız, olumsuz koşullarda bile büyüyebilir. Bazı anaç ağaçlar, ağır veya killi topraklar gibi farklı toprak tipleri ile başa çıkmaktadır. Bunun yanında belirli hastalıklara karşı koymak için de bu dayanıklı ağaç ve aşılar kullanılabilir. Aşılama ile ilgili temel kural birbirine benzeyen ağaçların aşılanmasıdır; yani elma anacına elma ağacı, armut anacına armut ağacı aşılanması gibi.
Meyve ağaçlarınızı aşılamayı geciktirmemek gerekir. Meyve ağaçlarını aşılamak için en iyi zaman kış sonu ve yaz başıdır. Bazı yaprak döken ağaçlar ise kış aylarında aşılanabilir.
Çoğu, yaptığınız aşılamanın türüne bağlı olacaktır. Bitki özsuyu yükselmeden ve tomurcuklar yani bitki gözleri açılmadan olması aşının tutma olasılığını artıracaktır . En iyi filizi seçmek için, ağacın tabanında büyüyen su filizlerini toplamaktan kaçınmak gerekir, bunun yerine dört ila altı tomurcuğu olan ve 10 ila 12 cm uzunluğundaki dallardan, daha yukarı dayanıklı parçalar toplamalısınız.
Aşılamanın Avantajları
Aşılama, meyve veren ağaçların ve çiçekli çalıların popülerliğini artırmak, arzu edilen çeşitlerini büyük ölçekte büyütmenin en hızlı yoludur
Ticari olarak değerli birçok bitkinin kesme ve katmanlama gibi diğer çoğaltma yöntemleriyle yetiştirilmesi zordur, ancak bu bitkiler aşılamaya iyi yanıt verirler ve çoğalma daha sağlıklı ve erken olur
Filizler oldukça değerli çeşitlerdir, ancak genellikle zayıf köklenme sistemine, daha az canlılığa ve patojenlere karşı zayıf savunmaya sahiptirler. Tüm bu kusurların üstesinden, genellikle bir filizin cesur, vahşi bir akrabası olan kütük üzerine aşılanarak gelinebilir.
Aşılama, boyut, renk, tatlar vb. gibi karakterlerin tutarlılığını korumak için bir filiz çeşidini çoğaltmanın bir yoludur.
Aşılama Yöntemleri Nelerdir?
Ağaç aşılama özellikle meyve ağaçları üzerinde çokça uygulanır. Farklı aşılama teknikleri genellikle ağaçların ve bitkilerin farklı ihtiyaçlarını gidermek için kullanılır. Aşılama tekniği genel olarak ikiye ayrılır;
1- Göz Aşısı
2- Kalem Aşısı
Bunlar da kendi aralarında farklı şekillerde kullanılan yöntemlere ayrılırlar.
Göz Aşısı Nedir ve Yöntemleri Nelerdir?
Göz aşısı genellikle fidanlar ile meyve ağaçlarına uygulanır. Amacımız, aşılanmasını istediğimiz ağaçtan alınan gözün yani filizin, anaç ağaca yerleştirilip büyümesini sağlamak ve verimliliği yükseltmektir.
Mart-Nisan aylarında yapılan göz aşısına erken sürgün aşısı denir. Mayıs-Haziran aylarında yapılan göz aşısına sürgün göz aşısı denir. Eylül-Ekim aylarında yapılan göz aşısına da durgun göz aşısı denilmektedir. Sürgün göz aşısında, filiz kışa kadar büyür, durgun göz aşısında filiz kışın duraklama devresine girer ve ilkbaharda büyümeye başlar. Bu nedenle yaz döneminin kısa sürdüğü bölgelerde bu aşıyı yapmak daha doğru olacaktır.
Aşılama Çeşitleri:
T Göz Aşısı ya da Kalkan Aşı
En çok bilinen ve uygulanan yöntemdir. Büyüme evresindeki anaç ağaçlara uygulanır. Anaç ağaç, topraktan 5-25 cm yüksekliğinde T şeklinde kesilir. Göz, anaçta açılan T şeklinin içine yerleştirilir. Aşılanan yer hava almayacak şekilde bağlanır (genellikle farya kağıdı veya naylon veya aşılama bandı kullanılır) ve 15-20 gün sonra açılır. Yağmurlu bölgelerde ise, yağmur suları aşılanan bölgeye zarar vermesin diye T şekli ters yönde kesilerek yapılır (buna ters T göz aşısı).
Boru aşısı
Ceviz, kestane, sakız gibi ağaçlara uygulanır. Boru aşısı için yapılması gereken; aşılamak istediğimiz ağaçtan, üzerinde bir göz yani filizi bulunan kabuk parçasını boru veya oval halde çıkarılır. Daha sonra anaç ağaçta aşılama yapılacak kısmın kabuğunu soyarız ve boru şeklindeki kabuğu buraya yerleştir ve bağlarız.
Yama Göz Aşısı
Anaç bir ağaçtan dikdörtgen şeklinde veya oval şekilde (zor olduğu için dikdörtgen şekli daha uygundur) üzerinde göz bulunan bir kabuğu keserek, yerine aşılamak istediğimiz, üzerinde göz bulunan ağacın parçasını yerleştir ve bağlarız. Bu yöntem genellikle T göz aşısı başarısız olmuşsa kullanılır. Gece ve gündüz sıcaklık farkının az olduğu dönemlerde yapılmalıdır.
Kalem Aşısı Nedir ve Yöntemleri Nelerdir?
Kalem, ağaçtaki sürgünden büyüyen ve üzerinde filizlenmemiş uyuyan gözler bulunan kalem şeklindeki ince dallardır. Kalem denilen bu dallar anaç ağacın kambiyum (ağaç kesildiğinde ortaya çıkan halkalı bölge) bölgelerine gelecek şekilde bağlanmasıyla kalem aşısı yapılmış olur.
Dilcikli Aşı
Çapı 0.6 cm ile 1.2 cm çapında olan küçük anaç ağaçlar için yapılan bir aşıdır. Anaç ağacın ve kalemin aynı kalınlıkta olması gerekmektedir. Anaç ağaçta ve kalemde kesilen tersi yönde çapraz ve zig zag şeklinde (dilcikli) kesilerek üst üste binmesi sağlanır ve güzelce bağlanmasıyla oluşan aşı şeklidir.
Dilciksiz Aşı (Ekleme Aşı)
Bu aşı sistemiyle dilcikler kesilmeyip sadece tersi yönde çapraz kesilmesiyle elde edilen eşit uzunluk ve kalınlıktaki anaç ve kalemin birbirine bağlanması ile yapılan aşıdır.
Kenar (Yan) Aşı
Anaç ağacın kalemden daha kalın olduğu durumlarda uygulanır. Anaç ağaçta derinliği 4 cm civarında olacak şekilde çapraz meyilli incecik bir dilim kesilir. Üzerinde gözler bulunan yaklaşık 10 cm uzunluğundaki kalemin ucu ise çapraz kesilerek anaçtan kesilen dilimin yerine yerleştirilir. Anaç ağaçtaki ve kalemdeki halkaların çakışması sağlanır ve bağlanır. Bağlama yerine çivi çakanlar da vardır.
Yarma Aşı
Diğer kalem aşılarının uygulanamadığı daha kalın gövdeli ağaçlara uygulanır. Ayrıca bu yöntemle ağacın farklı dallara sahip olması da sağlanmış olur. Anaç ağacın kesilen gövdesinin tepesinde bir yarık yapılır. Üzerinde gözler bulunan kalemler yarıkların iki yanına kabuklar aynı hizaya gelecek şekilde yerleştirilir ve aşı macunu veya cilim çamuru sürülür.
Kakma Aşı
Genelde göz aşısı tutmadığı zaman 8-12 cm kalınlığındaki ağaçlara uygulanır. Anaç ağacın tepesinden çok hafif meyilli ve topraktan uzaklığı yaklaşık 20-25 cm olacak şekilde kesilir. Anaç ağacın kesilen yerinin yüksek tarafından yaklaşık 5-6 cm uzunluğunda V (ve) şeklinde bir çıkıntı kesilir. Üzerinde gözler bulunan yaklaşık 10-12 cm uzunluğundaki kalem çıkıntıya yerleştirilir.
Kabuk (Çoban) Aşı
Çapı 20-35 cm olan daha kalın ağaçlara uygulanır. Güzelce ve düzgün kesilen ağacın kabuğunun iç kısmından kertikler açılır. 9-16cm uzunluğunda üzerinde gözler bulunan uçları güzelce yontulmuş kalemler bu kertiklere yerleştirilerek yapılan aşıdır.
Yanaştırma Aşı
Bu aşı yöntemde ise ağacın ve kalemin üzerinden birer kesinti alınarak, kesilen bölgelerin üst üste gelmesi sağlanır ve bağlanır.
İngiliz Kalem Aşısı
Kışın sera gibi kapalı yerlerde yapılır. Tepesi kesilmiş anacın tepesinden dikine 4-5 cm kesilir. Aynı kalınlıkta olan ve üzerinde gözler bulunan kalemden de aynı şekilde kesim yapılarak, kesilen yerler birbirinin üzerine gelecek şekilde yapıştırılır ve sarılır.
Aşılama İşleminden Sonraki Süreç
Aşılama işleminden sonra aşılı bölgeyi aşırı güneş ışığından, yağmurdan ve zararlı böceklerden korumak gerekir. Aşılanan bölgeyi yağmurdan korurken nemsiz kalmasını da önlemeliyiz. Çünkü büyümesi için neme ihtiyacı vardır. Direk gelen güneş ışınları büyüyen ağaç hücrelerine zarar verir o yüzden direk güneş ışınlarından korumak gerekir.
Aşılanmamış dalları budamalıyız. Çünkü böylece aşılanan dala daha fazla enerji gitmesini sağlamış oluruz, bu yüzden ağacın diğer dallarını budayabiliriz. Aşılanan bölgeyi bağladığımız için büyüdüğü zaman sıkışıp kalmasın diye bağladığımız bantlar veya ipler de kesilmelidir.
Aşılama İşleminin Gerçekleşmeme Nedenleri
Aşılamanın tutmadığı zaman, yaptığımız bütün çalışmalar ürün ve zaman kaybına neden olur. Aşılamanın tutmaması ağaçlar arasındaki uyumsuzluktan ya da aşılamanın gerçekleşebileceği koşulların sağlanamamasından kaynaklanmış olabilir. Çok sıcak ve Çok soğuk ve nemsizlik aşılamayı olumsuz etkiler. Yine doğru yöntemle aşılama yapmamak aşının tutmama sebeplerinden biridir.
Anaç ağaç ile göz ve kalem arasındaki oransızlık yani büyüklük, küçüklük, kabukların yan yana gelmeyişi de aşının tutmama sebebi olabilir.. Aşılamada kaliteli kalem kullanmalıyız. Alının kalemler soğuk ortamda ( 2- 5 derece) veya toprak altında muhafaza edilmelidir. Canlılık tutma olasılığını artıracaktır. Naylon poşete sarabiliriz.
Farklı Meyve Ağaçları Birbirine Aşılanabilir mi?
Çok sayıda meyve taşıyan bir ağaç oluşturmanın püf noktası, aynı anaç üzerine birkaç uyumlu türün aşılanmasıdır. Göz aşısı en uygunudur çünkü anaç ağaç bu yöntemle en az şoku geçirir. Aşılamada uyumluluk çok önemlidir, bazen uyumsuz aşılamalar hayatta kalsa da sonunda başarısız olurlar. Meyve ağaçlarının çoğu kendi türleriyle uyumludur. Ancak aynı cinsten farklı türlerle de uyumlu olabilir. Örneğin; erik, nektarin ve şeftali gibi aynı cınse ait olan farklı tür ağaçlar aynı ağaca aşılanabilir. Farklı tür elma ağaçları da kendi kendini tozlaştırabilsin diye genellikle birlikte aşılanabilir.
Hangi Ağaca Hangi Meyve Aşılanır
Eriğe: Şeftali, kayısı, badem, kiraz
Elmaya: Armut
Zerdaliye: Kayısı,şeftali,erik
Vişneye: Kiraz
Ahlat: Armut,muşmula,ayva
Kayısı: Erik, şeftali,badem,kiraz,zerdali
Şeftali: Kayısı,erik, badem
Ayva: Malta eriği, muşmula,elma
Menengiç: Antep fıstığı
Alıç: Muşmula
Kızılçam: Fıstık çamı
Mandalina: limon
Turunç: Tüm turunçgiller